Isviçre, ilaç ve saat endüstrisinde, finans alaninda, otelcilikte arastirma ve buluslariyla ün salmis. Tabii çikolatayi da unutmamak gerek!.. Burasi büyük fikirlerin olustugu bir ülke. Nobel’e cadde isimlerinde bile rastliyorsunuz. Avrupa Atom Arastirma Merkezi diye bilinen CERN’de ise caddeleri Einstein, Curie, Bohr, ve Heisenberg gibi bilim adamlarinin adlari süslüyor. Yeri gelmisken söyleyelim, internetteki “www” konseptini de CERN’de çalisan Tom Berners-Lee adindaki bilim adami gelistirdi.

***

Agustos sonunda dünyanin dört bir yanindan 10 bine yakin arastirmaci, belki de tarih yazacaklari, üzerinde 20 yildir ugrastiklari projeyi, bir makineyi tamamlamak için haril haril çalisiyor olacak. Bu proje, 10 milyar ABD Dolari ile gelmis geçmis en büyük arastirma bütçesine sahip.

Molekül parçalama deneylerinin gerçeklestirilecegi makinenin adi, “Large Hadron Collider” (Büyük Hadron Çarpismasi), kisaltmasi LHC. Bu muazzam makine, Isviçre-Fransa sinirinda, yeraltindaki 28 kilometre uzunlugunda bir tünelde insa edildi.



Deneylerin sonucunda evren kanunlarinin anlasilacagi umuluyor. Hedef, protonlarin çarpistirilmasiyla trilyon kere trilyon/saniye mertebesinde evrenin olusumundaki temel olgunun bir simülasyonunu elde etmek.

LHC’de gerçeklestirilecek deneyler için bir baska ilk gerçeklestirildi, bir baska makine yapildi: 20 metre eninde, 15 metre yüksekliginde dünyadaki en hizli dijital fotograf makinesi. Saniyede 40 milyon enstantane çekebilen bu makine LHC’de olusturulan patlamalari kaydedecek.



Bilim adamlari, çarpismalarla olusacak molekül cehenneminde varlik kazanmamizin nedenini üç boyutun disindaki boyutlari, kâinattaki karanlik materyalin ne oldugunu (gece karanligi dedigimiz fenomen), molekül boyutlarinin nasil olustugunu ve yeni zerrecikleri bulmayi bekliyor. Bu bulgular ve üzerinde yapilacak çalismalar, kanitlanabilir bir evren teorisi olusturmanin kapilarini açabilir.

***

Tabii her önemli deney öncesinde oldugu gibi, dünya kadar kaygi da yok degil. Bu projeye 20 ülke üye (Türkiye bu projede gözlemci). Ve Büyük Hadron Çarpismasi’nin evrenin sirlarini hemen teslim etmeyecegini düsünenler, 10 milyar dolar harcanmis bir arastirmaya, (benzer bir projeyi 1993’de ABD Senatosu iptal edivermisti) bu yüzden ek bütçe aktarilmayacagi endisesi içinde.

1993’de iptal edilen projede çalisan birçok fizikçi bilim insani Avrupa’ya göç etmisti. Simdi LHC projesinde çalisiyorlar. LHC’de deneylerin 10 yil sürmesi bekleniyor. Bu proje basariyla tamamlanirsa, birçok Nobel Ödülü de üretecegi kesin.

***

LHC deneylerinde elde edilecek bir diger önemli sonuç da Einstein’in meshur formülünün anlattigi enerji-kütle bagintisindan yola çikilarak, çok küçük alanda enerji birikimi fenomenini çözmek olacak.

Iste yukarida yazdigim bütün bu gelismelerden ötürü ve o gelismelerin sonucunda fizik dünyasinda kelimenin tam anlamiyla bir uyanis yasanacak. Türkiye’dekinin aksine, dünya üniversitelerinde fizik bölümlerine olan talep deyim yerindeyse, patladi! Su günlerde seçim yapmaya çalisan ögrencilere israrla tavsiye edecegim bölüm fizik olur.



(Rifat Saricaoglu, Vatan Gazetesi, 22 Temmuz 2008)